Viêm mũi họng là bệnh lý hô hấp trên thường gặp ở trẻ nhỏ, đặc biệt khi thời tiết giao mùa hoặc thay đổi đột ngột. Bệnh chủ yếu do virus gây ra và có thể tự khỏi nếu được chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, nếu chủ quan hoặc điều trị không phù hợp, viêm mũi họng có thể dẫn đến các biến chứng như viêm tai giữa, viêm phế quản, viêm phổi.

Mấy ngày trước, thời tiết thay đổi, bé Đức Phúc (15 tháng tuổi, Hà Nội) có triệu chứng bị sổ mũi, ho, sốt nhẹ. Tới hôm qua, bé kêu đau tai và sốt cao hơn. Khi đi khám, bác sĩ chẩn đoán bé bị viêm tai giữa cấp một biến chứng thường gặp do dịch viêm từ mũi họng lên tai.

Viêm mũi họng là tình trạng viêm niêm mạc vùng mũi và hầu họng do virus hoặc vi khuẩn. Trẻ thường có triệu chứng như hắt hơi, sổ mũi, nghẹt mũi, ho, đau họng, mệt mỏi và sốt nhẹ hoặc sốt cao.

Theo Tổ chức y tế thế giới WHO, hơn 80% trường hợp viêm mũi họng ở trẻ do do virus, phổ biến là Rhinovirus, Adenovirus, Influenza, RSV. Ở trẻ nhỏ, cấu trúc đường thở ngắn, hẹp cùng với vòi nhĩ nằm ngang làm tăng nguy cơ lan rộng viêm lên tai giữa. Ngoài ra, thay đổi thời tiết, dị ứng, ô nhiễm không khí, cơ địa dị ứng hay tình trạng trào ngược dạ dày thực quản cũng là những yếu tố dễ khiến trẻ bị viêm mũi họng tái đi tái lại.

Phân biệt các dạng viêm mũi họng theo nguyên nhân

Viêm mũi họng không phải lúc nào cũng giống nhau. Cùng là biểu hiện sổ mũi, ho, sốt… nhưng nguyên nhân có thể khác nhau, dẫn đến cách chăm sóc cũng khác nhau. Việc nhận biết đúng giúp cha mẹ tránh dùng sai thuốc, đặc biệt là lạm dụng kháng sinh, đồng thời phát hiện sớm dấu hiệu chuyển nặng, tránh biến chứng.

Cảm lạnh

Cảm lạnh là một dạng viêm mũi họng nhẹ do virus gây ra. Trẻ thường hắt hơi, sổ mũi, nghẹt mũi, đau họng, ho khan hoặc ho đờm nhẹ, có thể kèm sốt nhẹ hoặc không sốt. Bệnh thường tự khỏi sau 5–7 ngày nếu được chăm sóc đúng và không cần dùng kháng sinh.

Cúm

Cúm là bệnh nhiễm virus có biểu hiện khởi phát ở đường hô hấp trên, dễ gây nhầm với cảm lạnh hoặc viêm mũi họng thông thường. Tuy nhiên, cúm thường nặng hơn, trẻ có thể sốt cao 39 – 41 độ C, rét run, đau nhức người, nghẹt mũi, chảy mũi, mệt mỏi và chán ăn. Bệnh thường tự khỏi sau 4 – 7 ngày, nhưng với trẻ có sức đề kháng kém, cúm có thể dẫn đến biến chứng nặng hơn.

Viêm mũi dị ứng

Khác với viêm mũi họng do virus, viêm mũi dị ứng không phải là bệnh nhiễm trùng. Trẻ có thể hắt hơi liên tục, ngứa mũi, chảy nước mũi trong, không sốt, không mệt mỏi. Bệnh thường xảy ra khi thay đổi thời tiết, hoặc khi tiếp xúc với dị nguyên như bụi, phấn hoa, lông thú… Viêm mũi dị ứng dễ bị nhầm lẫn với cảm lạnh nhưng có hướng điều trị hoàn toàn khác.

Viêm mũi họng do vi khuẩn

Một số trường hợp viêm mũi họng do virus có thể bội nhiễm vi khuẩn. Trẻ sẽ sốt cao hơn, đau họng rõ rệt, ho nhiều, dịch mũi chuyển đặc, vàng hoặc xanh. Khi đó, trẻ cần được bác sĩ thăm khám và chỉ định kháng sinh nếu cần thiết.

Biến chứng khi trẻ viêm mũi họng

Phụ huynh khi thấy trẻ bị ho, sổ mũi thường nghĩ bệnh vặt không điều trị sớm, thậm chí tự ý dùng thuốc khiến bệnh kéo dài, dễ tái phát và tăng nguy cơ biến chứng.

Dịch viêm từ mũi họng có thể lan ngược lên tai giữa qua vòi nhĩ vốn còn rất ngắn và nằm ngang ở trẻ nhỏ gây viêm tai giữa cấp. Viêm mũi họng nếu điều trị sai cách hoặc bỏ qua dấu hiệu nặng có thể dẫn đến viêm xoang, viêm thanh quản, viêm phế quản, thậm chí viêm phổi.

Bên cạnh đó, viêm kéo dài cũng khiến trẻ mệt mỏi, kém ăn, ngủ không ngon, ảnh hưởng đến sức khỏe và sự phát triển.

Hướng dẫn chăm trẻ bị viêm mũi họng đúng cách

Vệ sinh mũi họng cho trẻ

Mỗi ngày nên vệ sinh mũi cho trẻ 4-6 lần bằng cách nhỏ nước muối sinh lý, sau đó dùng khăn giấy mềm quấn quanh ngón tay để lau nhẹ nhàng phần dịch mũi. Nếu bé tự hỉ mũi được thì: dùng ngón tay ấn vào một bên cánh mũi, cúi người về phía trước rồi hỉ nhẹ nhàng ra.

Không tự ý dùng thuốc

Với viêm mũi họng cấp do vi khuẩn hoặc virus nhưng bội nhiễm có thể dùng kháng sinh khi có chỉ định của bác sĩ.

Không dùng thuốc chống sổ mũi vì dễ làm khô đờm. Trẻ sẽ ho nhiều hơn vì đờm bị khô lại, khó tống xuất gây kích thích ho.

Không nên dùng thuốc loãng đờm cho trẻ dưới 2 tuổi. Trẻ không biết khạc sẽ khiến đờm ứ lại trong đường hô hấp, gây khó thở và tăng nguy cơ nhiễm trùng.

Giữ ấm cơ thể trẻ

Cho trẻ mặc đủ ấm, giữ ấm vùng tay, chân cổ, lưng, ngực. Tránh để trẻ ra gió hoặc thay đổi nhiệt độ đột ngột.

Trẻ thường ở phòng máy lạnh khiến niêm mạc mũi họng khô, dễ kích ứng hơn. Nên cần duy trì độ ẩm trong phòng phòng. Không để nhiệt độ phòng quá thấp, chênh lệch nhiệt độ lớn so với ngoài trời.

Uống nhiều nước ấm

Nước sẽ làm loãng đờm giúp trẻ dễ tống đờm hơn. Ưu tiên các loại nước ấm, nước lọc, nước trái cây. Trẻ sơ sinh cần tăng cường bú mẹ để tăng sức đề kháng và làm loãng đờm.

Môi trường sống trong lành

Tránh cho trẻ tiếp xúc với gần người đang bị cảm, ho. Vệ sinh nhà cửa, đồ chơi của trẻ sạch sẽ. Đồng thời hạn chế khói bụi trong nhà để bảo vệ đường hô hấp của trẻ.

Hỗ trợ giảm ho, tiêu đờm cho trẻ bằng thảo dược an toàn

Ngay từ khi trẻ bắt đầu có triệu chứng ho, sổ mũi nhẹ, phụ huynh có thể hỗ trợ giảm nhẹ triệu chứng cho trẻ tại nhà bằng các siro thảo dược từ quất, húng chanh, mật ong – những thành phần quen thuộc giúp làm ấm cơ thể, dịu cổ họng, loãng đờm và hỗ trợ tiêu đờm tự nhiên.

Cha mẹ nên ưu tiên lựa chọn các sản phẩm có nguồn gốc dược liệu rõ ràng, đạt chuẩn như siro ho cảm chứa các thành phần như quất (tắc), cát cánh, húng chanh… Sản phẩm được bào chế từ nguồn dược liệu đạt tiêu chuẩn GACP-WHO (thực hành tốt nuôi trồng và thu hái theo khuyến cáo của WHO), có thể pha với nước ấm cho trẻ uống từng ngụm nhỏ để làm dịu họng và hỗ trợ long đờm.

Sau khi khỏi viêm mũi họng, trẻ vẫn có thể ho kéo dài vài ngày đến vài tuần do niêm mạc đường thở còn nhạy cảm. Trong giai đoạn này, tiếp tục sử dụng siro thảo dược phù hợp cũng giúp làm dịu ho, hỗ trợ phục hồi tốt hơn.

Viêm mũi họng ở trẻ không phải là bệnh nguy hiểm nếu được chăm sóc đúng cách. Phụ huynh nên chủ động phòng ngừa bằng cách giữ ấm cơ thể, tăng cường đề kháng, và chọn lựa sản phẩm hỗ trợ uy tín, an toàn cho trẻ nhỏ.